Phức cảm tự ti (mặc cảm thấp kém) là gì? Làm thế nào để vượt qua?

   Bạn có thường xuyên cảm thấy tự ti trước người khác, thường xuyên nghi ngờ bản thân? Bạn có thường xuyên phải tìm kiếm sự hài lòng hay công nhận từ người khác? Hay bạn có thường xuyên so sánh bản thân mình với người khác? Nếu đáp án là có, rất có thể bạn đang mắc phải thứ gọi là phức cảm tự ti. Trong bài viết này, mời bạn cùng tìm hiểu về phức cảm tự ti và cách vượt qua.

Phức cảm tự ti là gì?

Phức cảm tự ti (mặc cảm thấp kém) là gì?

   Trong xã hội loài người, việc cảm thấy thua kém trước người giỏi hơn mình là chuyện bình thường. Nó có thể là động lực để mỗi cá nhân phát triển hơn từng ngày. Tuy nhiên, không phải ai cũng lựa chọn cách cố gắng thay đổi để tốt hơn, có những người khi thấy thua kém người khác thì  tự ti, khép nép hoặc trở nên cực đoan trong mắt người khác trước.

   Khi những cảm giác thiếu tự tin đó ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống thì chúng có thể là dấu hiệu của mặc cảm thấp kém. Chúng làm bản thân nhận thấy rằng mình không tốt như người khác, từ đó sinh ra suy nghĩ tiêu cực và ám ảnh.

   Theo Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA): Phức cảm tự ti (mặc cảm thấp kém) là cảm giác không chắc chắn và bất an, xuất phát từ sự khiếm khuyết về thể chất hoặc tâm lý - trên thực tế, hoặc do tưởng tượng. Nói đơn giản hơn, phức cảm tự ti là cảm giác ám ảnh với việc thua kém người khác. Khi bạn có phức cảm tự ti thì tiếng nói trong thâm tâm bạn luôn tìm cách hạ thấp giá trị chính mình và luôn đề cao người khác quá mức cần thiết.

   Người mang phức cảm tự ti có thể phản ứng theo 2 cách sau:

• Rút lui: Thu mình lại, đến mức hiếm khi tương tác với người khác. Các biểu hiện cụ thể là tự ti trước người khác, thường xuyên nghi ngờ bản thân và nhận phần lỗi về mình, luôn cố gắng tìm kiếm sự hài lòng và công nhận từ người khác.
• Lấn át: Bù đắp thiếu thốn bằng cách cạnh tranh quá mức để chứng tỏ mình không thấp kém. Một số biểu hiện là có thể hay phán xét ngầm người khác, hạ thấp người khác để che giấu thiếu sót của mình, thích thể hiện,...

   Đàn ông lại là đối tượng đặc biệt dễ mang phức cảm tự ti. Nguyên nhân là do tình trạng “nam tính độc hại”  khiến đàn ông phải kìm nén cảm xúc bình thường và áp lực phải trở nên vượt trội so với người khác. Đàn ông cũng có thể cảm thấy thấp kém hơn trong các mối quan hệ lãng mạn, đặc biệt là khi so sánh bản thân với người yêu cũ trước đây của bạn đời.

Phức cảm tự ti khiến bản thân luôn tự thấy mặc cảm, thấp kém và thất bại hơn người khác.

Phức cảm tự ti hình thành do đâu?

Một số nguyên nhân dẫn đến hình thành phức cảm tự ti là:

Trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ

   Phức cảm tự ti có thể là kết quả của những trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ.

Thường gặp nhất là một người thường xuyên bị nhận phải những lời chê bai, trách móc, phê bình, kỳ thị,… Điều này sẽ khiến họ bị “nhấn chìm” bởi những đánh giá và bình phẩm của người khác.

    Ví dụ: Một cô gái mũm mĩm thường bị người khác kỳ thị về ngoại hình, cho rằng cô xấu và không đẹp được như người này người kia. Lâu dần, trong suy nghĩ của cô gái ấy cũng tự chấp nhận rằng bản thân mình xấu xí và không có giá trị như những người có thân hình đẹp, chuẩn.

   Những trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ sẽ hình thành nên một rào cản khó vượt qua cho chính bản thân họ. Dù cho sau này họ có thể ở những môi trường tốt đẹp hơn, trong tư tưởng vẫn ám ảnh những vấn đề từ quá khứ.

Cách giáo dục từ gia đình

   Trẻ em được nuông chiều có thể lớn lên với cảm giác yếu đuối và không có khả năng tự chăm sóc bản thân. Điều này trở nên tồi tệ hơn khi trẻ rơi vào tình huống bất lực và thấy mình nhỏ bé.

   Tương tự, khi trẻ được nuôi dưỡng trong một môi trường không lành mạnh với tư tưởng cổ hủ, kỷ luật sẽ khiến chúng bị kìm hãm sự tự tin và không thể nào thành công. Những đứa trẻ luôn nghĩ rằng dù có cố gắng như thế nào thì vẫn có người hơn mình và gia đình vẫn sẽ nghĩ chúng yếu kém và thất bại.

Áp lực tiêu chuẩn xã hội

   Xã hội luôn cho rằng chỉ có người giỏi, thông minh, tài năng mới có thể thành công và nhận được điều tốt đẹp. Bắt con người phải luôn luôn phát triển và đạt được những tiêu chuẩn như: ngoại hình đẹp, học giỏi, nhiều tiền, thông minh,….

   Những tiêu chuẩn này lâu ngày tạo ra một sự “ràng buộc” trong tư tưởng. Nó khiến nhiều người khi chưa đạt được những điều đó luôn áp lực và căng thẳng, cảm thấy bản thân thất bại và bất tài.

Ảnh hưởng của phức cảm tự ti

   Việc sống chung với tình trạng phức cảm tự ti có thể mang lại những ảnh hưởng tiêu cực dưới đây:

Tăng nguy cơ mắc các vấn đề tâm lý

   Phức cảm tự ti khiến bạn thường xuyên phải đối mặt với các cảm xúc tiêu cực như buồn rầu, ám ảnh, thất vọng,... Họ luôn sống trong lo sợ, căng thẳng cực độ khi nhìn thấy những thành tích của người khác. Luôn so sánh và tự đánh giá mình là một người bất tài, không có giá trị và không xứng đáng được yêu thương.

   Nếu kéo dài, những cảm xúc này có thể gây ra những vấn đề tâm lý như trầm cảm, stress, rối loạn lo âu,….

Ảnh hưởng đến chất lượng công việc và cuộc sống

   Việc liên tục đánh giá thấp bản thân khiến bạn dễ mất đi nhiều cơ hội tiềm năng để phát triển. Bạn không dám thử thách cái mới, luôn để ý cái nhìn của người khác khiến bạn không có chính kiến của bản thân mình, không dám đề xuất ý kiến vì sợ mọi người chê cười, không dám đảm đương công việc vì sợ không giỏi và đủ năng lực như người khác.

Phức cảm tự ti khiến một người chìm vào các cảm xúc tiêu cực, ảnh hưởng đến công việc và cuộc sống.

Dùng các chất kích thích để xoa dịu nỗi đau

   Đây là một trong những cơ chế ứng phó kém lành mạnh. Khi gặp phải nỗi lo âu hay căng thẳng nào, mỗi người sẽ có mỗi cách khác nhau để xoa dịu chúng. Nếu người mắc phải hội chứng mặc cảm tự ti mà không được hỗ trợ đúng cách có thể họ phải “mượn rượu giải sầu” hoặc sa vào các chất kích thích khác trong một khoảng dài.

Cách giúp bạn vượt qua phức cảm tự ti

   Mặc dù phức cảm tự ti có nguồn gốc sâu xa nhưng hiện nay con người đã tìm ra cách kiểm soát và khắc phục các triệu chứng bệnh.

So sánh với mình ngày hôm qua

   Bạn hơn được người này thì cũng sẽ có người khác hơn lại bạn cái kia, giống câu “Núi cao có núi cao hơn". Cá nhân mình nghĩ rằng chỉ cần so sánh với bản thân ngày hôm qua là đủ rồi, mỗi ngày đều tốt hơn thì sau 1 năm hay 10 năm, bản thân bạn sẽ thay đổi rất nhiều đó.

Ở cạnh bên những người mang năng lượng tích cực

   Luôn ở cạnh những người tràn đầy năng lượng tích cực cũng có thể tạo ra một sự khác biệt rất lớn. Các mối quan hệ mang tính tiêu cực hoặc độc hại đôi khi có thể kìm hãm sự phát triển của bạn, đặc biệt, nếu bạn là người rất nhạy cảm, thường xuyên để ý tới những người liên tục ghìm bạn xuống, hoặc nếu bạn đã từng trải qua các mối quan hệ không mấy tốt đẹp.

Tâm lý trị liệu

   Nếu cảm thấy tình trạng tâm lý ngày càng chuyển biến xấu và không có dấu hiệu dừng lại, bạn có thể tìm đến sự giúp đỡ từ các chuyên gia hoặc bác sĩ tâm lý.

Chuyên gia trị liệu của bạn có thể hướng dẫn bạn vượt qua những trải nghiệm trong quá khứ, những lần bạn từng bị chỉ trích, những lần bạn tự hạ thấp bản thân hoặc gặp bất kỳ chấn thương nào, bởi lẽ, những trải nghiệm ấy có thể định hình hình ảnh bản thân tiêu cực của bạn.

   Phức cảm tự ti là tình trạng con người liên tục nghi ngờ giá trị bản thân và có thể ảnh hưởng đến mọi khía cạnh trong đời. Người bệnh cần chọn cách điều trị phù hợp để vượt qua nỗi đau tâm lý, xây dựng lại lòng tự trọng và tận hưởng một cuộc sống trọn vẹn hơn. Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết!